Czechy

Wprowadzenie 

Czechy (lub Republika Czeska), zachodnia połowa dawnej Czechosłowacji, jest zdecydowanie lepiej znana z piwa niż wina, jednak produkuje oba trunki w przyzwoitych ilościach. Czeska produkcja wina rozkwitła w pierwszych latach XXI wieku. Rząd zaoferował znaczne dotacje na tworzenie nowych winnic i modernizację przestarzałego wyposażenia. Było to częścią przygotowań narodu do przystąpienia do Unii Europejskiej w 2004 roku i administrowane w ramach nowo zaprojektowanego Funduszu Wina Republiki Czeskiej. Od tego czasu czeskie winiarstwo poczyniło znaczący postęp pod względem jakości i ilości. Obecnie czeskie wina biorą udział (i wygrywają) na pokazach win w Europie i USA.

Produkcja wina w Republice Czeskiej jest podzielona na dwa odrębne światy: regiony Morawy (Moravia) i Czechy (Bohemia). Morawski kraj winiarski na południowym wschodzie jest obfity i gęsto obsadzony. Tymczasem Czechy na północnym zachodzie charakteryzują się mniejszymi, bardziej tradycyjnymi rodzinnymi winnicami. 

Historia 

W drugim stuleciu n.e. rzymski dziesiąty legion z siedzibą w Vindobonie zbudował rozległą placówkę w pobliżu Szlaku Bursztynowego i Wzgórz Pálavskich, niedaleko dzisiejszej wsi Pasohlávky. Około 278 roku rzymski cesarz Marek Aureliusz Probus unieważnił edykt cesarza Domicjana, który zakazał sadzenia winogron w koloniach na północ od Alp i zachęcał do sadzenia nowych winorośli w koloniach północnego Rzymu. Współczesne wykopaliska archeologiczne starożytnej rzymskiej placówki niedaleko Pasohlávky dostarczyły wielu interesujących znalezisk, takich jak nóż do przycinania winorośli. Historycy wina przypuszczają, że podczas rzymskiej okupacji na te tereny mogły zostać wprowadzone odmiany winogron Grüner Veltliner i Welschriesling.

Uprawa winorośli była praktykowana także w okresie Impreium Wielkich Moraw (833–906), o czym świadczą liczne noże ogrodnicze i pestki winogron odkryte podczas wykopalisk archeologicznych kolonii słowiańskich. Według legendy, około 875 roku wielkomorawski książę Świętopełk wysłał czeskiemu księciu Bořivojowi beczkę wina, aby uczcić narodziny jego syna Spytihněva. Żona Bořivoja, Ludmiła złożyła część wina w ofierze bogini Krosyně (bogini żniw) prosząc o obfity deszcz, którego wówczas bardzo brakowało. Jej życzenie się spełniło i duża ilość plonów została uratowana. Bořivoj i Ludmila z tego powodu zasadzili wokół Mělníka pierwsze czeskie winnice. Ich wnuk, święty Wacław, nauczył się później uprawiać winorośl w tych winnicach i robić wino. Następnie został uhonorowany przez czeskich winiarzy tytułem „Supremus Magister Vinearum", a co roku pod koniec września w Mělníku w święto św. Wacława odbywa się festiwal wina.

W XIII wieku wiele klasztorów pomogło w założeniu dużych obszarów winnic, na których uprawiano odmiany winogron sprowadzone z Francji i Niemiec. Przyjęto również metody uprawy winorośli z tych krajów. Zgrupowania winnic ułatwiły ich utrzymanie, ochronę przed złodziejami oraz zbieranie podatków podczas żniw.

W 1249 roku czeski król Ottokar II przyznał ziemie Mikulov (zwane wówczas Nikolsburg) i okolice austriackiemu szlachcicowi Henrykowi I z Liechtensteinu. Następnie na Wzgórzach Pálavskich zasadzono kolejne winnice. W 1309 r. ustanowiono zbiór przepisów dotyczących winiarstwa dla wielu południowomorawskich wsi, oparty na zastosowaniu przepisów Bergrechta i przepisów dotyczących winnic Falkenstein w Dolnej Austrii w powiecie mikulovskim. W przypadku wiosek podlegających jurysdykcji Falkenstein Bergrecht, Falkenstein pełnił funkcję najwyższego sądu apelacyjnego w sporach dotyczących winnic. W 1368 roku Mikulov był jednym z największych ośrodków winiarskich na Morawach. A w 1414 r. duża liczba winnic w okolicach Mikulova i Valtic została udokumentowana w rejestrze ceł Liechtensteinu, który później stał się najstarszym zachowanym rejestrem winnic w Liechtensteinie.

Następnie wybuch Wojny Trzydziestoletniej (1618–1648) mocno uderzył w czeskie winiarstwo i znaczna część winnic w Czechach została zniszczona, jednak te przez następne sto lat były stopniowo i skutecznie przesadzane. W 1763 r. morawskie winiarstwo rozwinęło się do tego stopnia, że Austriaccy winiarze poprosili Marię Teresę o ograniczenie nowych nasadzeń winnic na Morawach, aby zmniejszyć konkurencję ze strony win morawskich. W 1783 r. lokalne prawa Bergrechta i działalność winiarskiego sądu regulacyjnego na Morawach zostały zniesione przez Józefa II i zastąpione nowym regulaminem winnic dla Moraw.

Ustanowienie nowoczesnego prawa winiarskiego w Republice Czeskiej rozpoczęło się w 1995 r. wraz z uchwaleniem ustawy winiarskiej nr 115/1995 o uprawie winorośli i praktykach winiarskich do zbioru ustaw. Wkrótce część dotycząca win w przepisach Unii Europejskiej została przetłumaczona na język czeski, a następnie włączona do Ustawy winiarskiej. Po przystąpieniu Republiki Czeskiej do Unii Europejskiej w 2004 r. przyjęto ustawę winiarską nr 321/2004 Sb o uprawie winorośli i praktykach winiarskich, dostosowując czeskie ustawodawstwo winiarskie do norm UE.

Warunki upraw winorośli 

Cechą charakterystyczną uprawy winorośli w Republice Czeskiej jest zróżnicowane spektrum uprawianych odmian i duża różnorodność warunków klimatycznych w nierównym krajobrazie. Region winiarski Moraw jest z geologicznego punktu widzenia podzielony na część zachodnią, na którą składa się Masyw Czeski, oraz część wschodnią, na której rozciągają się Karpaty Zachodnie. Gleby morawskie powstały na osadach morskich i słodkowodnych oraz lessach. Wraz z surową rzeźbą terenu dają podstawy do uprawy i produkcji oryginalnych win o dużej różnorodności typów. Gleby wapienne w okolicach Pálavy, znakomite winnice na podłożu żwirowym w regionie Znojemská, winorośl uprawiana na piaszczystej glebie w podregionie Velkopavlovická lub odżywcze podłoże gliniaste na słowackich Morawach nadają winom morawskim niepowtarzalny charakter. Region winiarski Czechy ma młodsze pod względem geologicznym podłoże. Gleby powstały w wyniku erozji skał bazaltowych, jednak w niektórych miejscach również na osadach wapiennych. Czeskie winnice rozsiane są na ciepłych zboczach wokół rzek Berounka, Labe, Ohře i Vltava.

Ciepłe Morawy pod uprawę winorośli są najkorzystniejsze pod względem temperatur w regionach Mikulovská i Velkopavlovická. Klimat Moraw jest określany jako „przejściowy": szeroko kontynentalny, ale z okazjonalnymi wpływami morskimi, gdy pogoda nadciąga znad Atlantyku. Brno, największe morawskie miasto, położone jest niemal idealnie w sercu kontynentalnej Europy, w równej odległości od kanału La Manche i Morza Czarnego. Jego kontynentalne położenie i lokalna topografia oznaczają, że jest stosunkowo suchy (średnie roczne opady wynoszą niewiele ponad 20 cali na 50 cm) i słoneczny (średnio 2244 godzin słonecznych w roku). Chłodniejszy region Czeski leży w deszczowym cieniu pasm gór Krušné Hory i České Středohoří. Jest to typowy region północnej granicy winiarstwa, czego dowodem są jego wina. Klimat jest kontynentalny, z wpływem chłodnego i wilgotnego powietrza znad Oceanu Atlantyckiego lub Syberii. Lato z intensywnymi temperaturami znacznie przyspiesza dojrzewanie winogron.

Najpopularniejsze szczepy winogron i produkowane z nich wina 

Odmiany białe:

• Müller Thurgau - przyzwoite wino o delikatnym aromacie przypominającym kwiat wanilii i czarnego bzu z lekkimi nutami muszkatołowymi w smaku i delikatnymi kwasami.
• Grüner Veltliner - tradycyjne wino o słomkowożółtym odcieniu z delikatnym miodowo-lipowym aromatem i świeżym korzennym smakiem przypominającym migdały i pieprz.
• Italian Riesling - przyjemne, neutralne wino o delikatnym owocowym smaku i kwiatowym aromacie.
• Rhine Riesling - eleganckie wino o złocistym kolorze z delikatnymi, korzennymi, aromatycznymi tonami przypominającymi kwiat lipy, miód i brzoskwinie.
• Pinot Blanc - pełnowartościowe i ekstrakcyjne wino o harmonijnej kompozycji i kwiatowym aromacie, dopełnionym bukietem owoców tropikalnych i orzechów laskowych.
• Sauvignon - aromatyczne, świeże wino o jasnozielono-żółtej barwie z wyraźnym brzoskwiniowym lub nawet pokrzywowym aromatem i pełnym pikantnym smaku.
• Chardonnay - pełne harmonijne wino o aromacie przypominającym owoce tropikalne, atrakcyjnym smaku z kremową przyprawą miodową i wyższą kwasowością.
• Pálava - wino o pełnej treści z niższą zawartością kwasów, gładkie i długo utrzymujące się w posmaku, o aromacie przypominającym róże i wanilię.
• Moravian Muscat - lżejsze wino o kwiatowym aromacie muszkatołowym i przyjemnej harmonii, gdy wino ma wystarczającą ilość kwasów.
• Aurelius - wino dość mocne, lekko korzenne, o aromacie zbliżonym do Rhine Riesling, ale bardziej intensywnym, przypominającym pigwę i lipę.

Odmiany ciemne:

• St. Laurent - aksamitnie gładkie ciemne wino o harmonijnym smaku, aromacie przypominającym suszone śliwki lub powidło śliwkowe o wyrazistym i pełnym smaku.
• Lemberger - wino o intensywnej barwie, korzennym smaku, owocowym bukiecie przejrzałych wiśni i z delikatną pikantną nutą.
• Zweigelt - pełne wino o przyjemnym aromacie wiśni i jagód o delikatnym korzennym smaku z przyjemnym kwasem taninowym.
• Pinot Noir - harmonijne, pełne wino o typowym smaku i aromacie przypominającym małe czerwone owoce, dodatkowo z aksamitnym i przyjemnym kwasem taninowym.
• Blauer Portugieser - lżejsze wino o łagodnym smaku, delikatnym aromacie przypominającym owoce leśne, mniej wyrazistej kwasowości i mniejszej zawartości alkoholu.
• André - wino o ciemnej barwie granatu i aromacie łagodnych jeżyn, z garbnikami i kwasem w młodym winie, a pełnowartościowe wraz ze znaczną owocowością w winach dojrzewających w butelkach.
• Cabernet Moravia - wino o aromacie czarnej porzeczki, owocowe w smaku z dobrze zbudowanymi taninami, odpowiednie do leżakowania w butelkach.

Regiony winiarskie Czech 

Morawy (Moravia), z około 95% upraw winorośli w kraju napędza przemysł winiarski Republiki Czeskiej. Ośrodek intensywnej produkcji wina luzem również zapowiada się jako producent wysokiej jakości białych win. Jest to w dużej mierze zasługą chłodnego klimatu, porównywalnego pod wieloma względami do tego w Nahe czy Palatynacie, wyspecjalizowanych w produkcji białego wina kilkaset mil na zachód w Niemczech. Morawskie winiarnie cieszą się rokiem winiarskim dobrze dostosowanym do produkcji złożonych aromatów o dobrej kwasowości. W wyniku łagodnego i jasnego sezonu wegetacyjnego aromatyczne białe odmiany winogron, takie jak Sauvignon Blanc z Doliny Loary i alzackie Pinot Gris, Gewurztraminer i Riesling, dojrzewają powoli i całkowicie. Winogrona wytwarzają duże ilości flawonoidów, zachowując jednocześnie wyraźną, rześką kwasowość, która sprawia, że są tak orzeźwiające. Położenie Moraw na 49 równoleżniku stawia je na tej samej szerokości geograficznej co północna Alzacja, a także Szampania i wspomniane wcześniej regiony niemieckie.

Pierwsze wejście Moraw na międzynarodowy rynek wina pokazało, że są w stanie zmierzyć się ze sławnymi potęgami świata białego wina. Chociaż nadal jest to niewielka część ogólnej sceny winiarskiej, czerwone wino na Morawach stale się poprawia, choć bardziej dzięki postępowi technologicznemu w winiarstwie niż zmianom klimatycznym lub nowo odkrytym terroirom. W londyńskim Decanter World Wine Awards w 2011 r. 12 z 18 zgłoszonych morawskich czerwonych win otrzymało medale. Inwestycje czeskiego rządu w winiarstwo przynoszą widoczne efekty.

Morawski region winiarski składa się z 4 podregionów, w skład których wchodzą:

• Podregion Znojemská

Jego chłodniejszy klimat stwarza warunki do wytwarzania pełnych, świeżych i aromatycznych białych win, zwłaszcza na typowych osadach żwirowo-piaskowych z gliniastymi i lessowymi terenami w rejonie Znojmo, które obejmują odmiany Valtelina Green, Müller Thurgau i Rhine Riesling. Obszar Dolní Kounice wyróżnia się winami czerwonymi, przede wszystkim Limberger i St. Laurent.

• Podregion Mikulovská

Południowe stoki Wzgórz Pálavskich są pierwszymi na całych Morawach, na których po zimie znika śnieg, posiadają jeden z najcieplejszych klimatów. Wiedziano o tym już za czasów rzymskich żołnierzy, którzy niegdyś zakładali tam winnice. Odmiany takie jak Italian Riesling, Chardonnay czy Pinot Blanc świetnie sobie tutaj radzą. Dobre wyniki na tym terenie osiągają również odmiany Sauvignon, Müller Thurgau, Rhine Riesling czy Pinot Gris. Pálava również nadała swoją nazwę nowo wyhodowanej odmianie, która szczególnie wyróżnia się aromatem. Tamtejsza gleba wapienna utworzona na osadach łupkowych daje dobre predyspozycje do produkcji win musujących. Lokalne warunki są również odpowiednie do hodowli ciemnych odmian winogron. Warto wspomnieć, że w zamku w Valtice mieści się Narodowe Centrum Wina.

• Podregion Velkopavlovická

Surowa rzeźba terenu sięgająca na północ od największej wioski winiarskiej Velké Bílovice w kierunku wzgórz Hustopečskich Wyżyn i powoli opadająca aż do Brna, skrywa południowe zbocza gleby lessowo-gliniastej z zawartością magnezu. Tu rodzą się niezwykłe wina czerwone, zwłaszcza Blauer Portugieser i Limberger. Typowymi przedstawicielami doskonałych białych win są Valtelina Green, Traminer czy Neuburg. Natomiast piaszczysta gleba w pobliżu Žabčic nadaje odmianom Muscat interesujący aromat.

• Podregion Slovácká

Osoby poszukujące wyrazistego terroiru docenią różnorodność krajobrazu, gleby i mikroklimatu tego obszaru. Znane wina, takie jak Bzenecká Lipka z Bzenca czy Blatnický Roháč z Blatnice, cieszą się popularnością wśród miłośników wina już od wielu dziesięcioleci. Winnice między Tupesami i Polešovicami słyną z doskonałego Moravian Muscat, który również ma tu swój początek. Na obszarze Podluží w ostatnich latach coraz bardziej popularna staje się potencjalna miejscowa odmiana Cabernet Moravia wykorzystywana do produkcji win czerwonych.

Czechy (Bohemia) jako region winiarski powstał na długo przed ekspansją winiarską Moraw, ale pomimo tej przewagi obecnie stanowi zaledwie 5% rocznej produkcji wina w Republice Czeskiej. Pozycja czeskiego regionu w krajowym przemyśle winiarskim jest obecnie w dużej mierze ceremonialna: obejmuje malowniczy, tradycyjny, historyczny koniec produkcji, pozostawiając Morawom produkcję milionów galonów wina każdego roku. Region czeski stara się wzmocnić romantyczny wizerunek winiarstwa i zajmuje się turystami, podczas gdy Morawy starają się zapewnić tym turystom możliwość zakupu czeskich win po powrocie do swoich krajów.

Czechy stały się dobrze znane jako region winiarski pod koniec XVI wieku, pod panowaniem Cesarza Rzymskiego Rudolfa II. Pierwsze winorośle mogły zostać tam zasadzone dwa wieki wcześniej, za panowania Karola IV, ale dopiero w latach osiemdziesiątych XVI wieku w Czechach nastąpił intensywny rozwój winiarski. Winnice były podobnie jak obecnie, nieco rozdrobnione, sadzone nie według zasad wydajnego, intensywnego rolnictwa, ale według możliwości uprawiających je osób. Ten wzorzec rozwoju był standardem w regionach winiarskich w tamtych czasach. Winiarstwo było przedsięwzięciem indywidualnym i istniało niewiele (jeśli w ogóle) dużych firm winiarskich, takich jak te istniejące obecnie. To, czy wspomniani winiarze wytwarzali własne wino, czy też zrzeszali się w spółkach, było kwestią praktyczności i lokalnych zwyczajów. Ich winorośle znajdowały się w pobliżu ich domów i zazwyczaj w zasięgu wzroku.

W okresie komunizmu w drugiej połowie XX wieku prawie wszystkie winnice w Czechach (i na terenie ówczesnej Czechosłowacji) znalazły się pod kontrolą państwa. Jednostkom wolno było posiadać tylko jedną dziesiątą hektara do użytku prywatnego, a pozostałą część przeznaczano na intensywne, zbiorowe rolnictwo. W tej epoce do spokojnego świata czeskiego wina wkroczyła industrializacja, rzędy winorośli zostały znacznie wydłużone, aby zwiększyć zautomatyzowaną wydajność i maszynowy zbiór plonów. Czeski region był mniej dotknięty tym zjawiskiem niż Morawy, co widać w obecnych różnicach między dwoma regionami. Czeski region zachował do dziś swój pierwotny, niejednolity układ. Można go łatwo postrzegać jako kilka odrębnych regionów winiarskich, niż jeden duży. Uprawiane są tu tradycyjne i nowoczesne odmiany winorośli, które przerabiane są na znane i nowe style win. Czynniki komercyjne stojące za regionami winiarskimi o niskiej intensywności, takimi jak Czechy, są silnie powiązane z oczekiwaniami turystów, a nie z potrzebami masowego eksportu. Jakość i różnorodność win czeskiego regionu zależy od indywidualnych winiarzy, którzy obecnie żyją we względnej harmonii ze swoimi płodnymi morawskimi kuzynami na południu.

Czeski region winiarski składa się z 2 podregionów, w skład których wchodzą:

• Podregion Litoměřická

Jest to najmniejszy podregion. Bazaltowe podłoże suchych okolic miasta Most nadaje winom mocną zawartość minerałów z dymnymi tonami. Okolice Roudnice nad Labem i Žernoseky składają się z wapiennych piaskowców, lessu i margla, które zapewniają wina strukturalne i solidne. Najpopularniejsze odmiany to Müller Thurgau, Rhine Riesling, St. Laurent i Blauer Portugieser.

• Podregion Mělnická

Podregion Mělnická charakteryzuje się marglem wapiennym lub osadami żwirowo-piaskowymi, których gleba mocno wpływa na lokalne wina. Z historycznego punktu widzenia najpopularniejsze są odmiany z rodziny Pinot (Pinot Noir, Gris i Blanc). Ważnym ośrodkiem winiarskim jest okolica Kutnej Hory.

Festiwale wina 

Obszary winiarskie Republiki Czeskiej są dobrze znane z festiwali wina (po czesku: vinobraní), które odbywają się w okolicach czasu zbiorów we wrześniu. Podczas największych festiwali w Znojmie, Mikulovie, Brnie i Mělníku prezentowane są próbki setek lokalnych win, a także regionalna muzyka, tańce i kuchnia. Festiwale wina odbywają się również w dużych miastach, poza obszarami winiarskimi (takich jak Praga).