Graciano – hiszpański szczep o międzynarodowej sławie

Co to jest graciano? 

Graciano jest odmianą winorośli właściwej o ciemnej skórce, wywodzącą się z północnej Hiszpanii, z regionu Rioja, chociaż uprawiana jest również w regionie Navarra. Kojarzona jest głównie z Hiszpanią, chociaż niewielkie obszary nasadzeń szczepu można spotkać także w Kalifornii i Australii. Hiszpańscy producenci coraz częściej decydują się poszerzać gamę wytwarzanych win o odmianowe graciano. Jednak czarne winogrona graciano wciąż muszą zadowolić się bardzo ważną, lecz niewielką rolą w kupażach ze szlachetnymi odmianami, takimi jak tempranillo, garnacha i mazuelo.

Najprawdopodobniej nazwa szczepu graciano pochodzi od słowa gracia oznaczającego „radość" lub „łaska", nawet pomimo trudności w uprawie tej odmiany. Graciano jest starą i rozpowszechnioną odmianą, jej nazwa ma ogromną liczbę synonimów w Hiszpanii i regionie Morza Śródziemnego.

Historia odmiany graciano 

Do końca XVIII wieku szczep graciano był bardzo popularną i wysoce docenianą odmianą. Jednak w XX wieku wiele winnic Rioja usunęło winorośl graciano na rzecz bardziej modnych winogron, takich jak tempranillo i cabernet sauvignon. Obecnie odmiana ta stosowana jest nieczęsto, choć powoli znów zaczyna zyskiwać na popularności i znaczeniu.

Liczne hipotezy dotyczące odmian rodzicielskich graciano okazywały się błędne przy bliższych badaniach, a wyniki wstępnych badań były odrzucane podczas bardziej szczegółowych. Hiszpańscy analitycy odkryli poprzez profilowanie genetyczne, że graciano, parraleta i tintilla de rota są tą samą odmianą. Niewielką ilość uprawianych winogron graciano można również zobaczyć w regionie Langwedocja we Francji pod nazwą morrastel. Również w Portugalii tinta miuda jest identyczna z graciano; była zwyczajowo uprawiana wokół Lizbony, ale teraz można ją również znaleźć dalej na północ i w Alentejo na wschodzie. Profilowanie DNA wykazało również, że odmiana winogron graciano jest identyczna z bovale sardo i cagnulari, która jest uważana za klon bovale.

Charakterystyka odmiany graciano 

Graciano to niezbyt przyjazna winogrodnikom odmiana winorośli, ponieważ jest trudna w uprawie, a do tego rodzi małą ilość owoców. Choć jest dostosowana do suchego klimatu, najlepiej rośnie w chłodniejszych miejscach, wymaga częstego zraszania wodą w okresach suszy oraz w ostatnim okresie dojrzewania owoców wymaga szczególnej uwagi, ponieważ skórka staje się bardzo twarda, a zarazem cienka oraz następuje gwałtowny wzrost zawartości cukrów. Często sadzi się ją w tych samych winogradach co krzewy innych szczepów. Poza tym jest bardzo odporna na wiele grzybów i chorób m.in. mączniaka rzekomego. Kwitnie i dojrzewa późno, dlatego zbiory graciano następują po zebraniu gron tempranillo w La Rioja. Pień jest wyprostowany i smukły. Pięcioramienne liście są ciemnozielone z wierzchu, mechate pod spodem, charakteryzują się posiadaniem głębokich zatoczek w górnej części oraz ich brakiem w dolnej. Kiść małej lub średniej wielkości jest mocno zwarta, o cylindrycznym bądź stożkowatym kształcie. Dojrzałe jagody mają granatowo-czarną barwę skórki, twardy i bezbarwny miąższ oraz są małe i o kulistym kształcie. Najlepsze owoce osiąga się przy długim okresie dojrzewania. Uważa się, że najlepsze efekty użycia tych winogron do produkcji win dają uprawy znajdujące się na lekkich, gliniasto-wapiennych glebach w podregionie Rioja Alavesa.

Smak i aromat​ szczepu graciano 

​Choć rzadko spotykane są wina jednoodmianowe na bazie szczepu graciano, często podkreśla się wysoki potencjał tej odmiany do tworzenia takich win. Wina z niej są pełne, gęste, delikatnie taniczne, urzekają mocnym, intensywnym zapachem z wyczuwalnymi nutami czekolady, fiołków oraz morwy. Są także szczodre w owocowe aromaty takie jak jeżyna, śliwka i czarna porzeczka ewoluujące w stronę nuty świeżo ściętego drzewa. Oferują też smaki ciemnej czekolady, lukrecji, espresso, dymu, węgla drzewnego, jeżyn, czarnych porzeczek i czarnych wiśni. Charakteryzują się głębokim kolorem, wyraźną kwasowością oraz mocnymi garbnikami. Posiadają przy tym małą zawartość alkoholu, przeważnie poniżej 13%. Nadają się doskonale do długiego starzenia w dębowych beczkach, dzięki temu ich żywotność w butelkach może przekraczać nawet 20 lat.

Kluczem do sukcesu win z D.O.Ca Rioja jest kupaż tempranillo z ledwie kilkuprocentowym udziałem graciano. Tyle wystarczy, by uzyskały one dzięki tej odmianie bardziej złożony i dobrze zaznaczony bukiet, intensywność koloru, nuty smakowe, owocowość oraz wyrazistość tanin.

Większość win graciano, zarówno stołowych, jak i odmianowych, najlepiej jest łączyć z różnorodnymi rodzajami potraw, takimi jak między innymi chorizo, gulasz z soczewicy z morcillą, papryka faszerowana jagnięciną lub smażone mięso z sosem malinowym.

Regiony i kraje występowania graciano 

Graciano w Hiszpanii jest popularną odmianą zwłaszcza w prowincjach La Rioja i Nawarra. Uprawy w dolinie Ebro liczą kilka tysięcy ha. W całej Hiszpanii w 2008 zarejestrowano 1478 winnic obsadzonych graciano. Na Sardynii odmiana jest ciągle popularna jako bovale sardo i doczekała się klonów takich jak ten pod nazwą cagnulari. W Portugalii jest znana pod nazwą tinta miúda. Obszar upraw obejmował w 2010 roku 461 ha i okolice Lizbony, na północ od stolicy oraz w Alentejo. Uprawy we Francji niemal zanikły. W Langwedocji używa się nazwy morraste, przy czym tzw. morrastel w południowej Australii to mataro. Klasyczne graciano zyskało sporą popularność w Australii, tym bardziej biorąc pod uwagę, że xeres sprowadzony z Kalifornii do Australii to właśnie graciano. Uprawiane jest także w Ameryce Północnej, poza Kalifornią w Virginii. W Argentynie w 2007 uprawiano zaledwie 37 ha.